Topos śmierci w starożytności, średniowieczu i współczesności

Topos śmierci w starożytności, średniowieczu i współczesności

                    Śmierć to temat pojawiający się w literaturze od początków dziejów. Ludzi od zawsze interesowała śmierć oraz jej oblicze. Budziła strach, przerażenie a zarazem ciekawość. Do tej pory śmierć występuje w różnych postaciach w wielu utworach literackich, rzeźbach, a także obrazach i dziełach filmowych.

                    Starożytni Grecy utożsamiali śmierć z Tanatosem. Według wierzeń pojawiał się on niedostrzeżony i odcinał umierającemu pukiel włosów. Ludzie po śmierci trafiali do podziemnego królestwa boga Hadesa, gdzie odbywał się nad nimi sąd. Zmarli udawali się albo na Pola Elizejskie – odpowiednik raju, albo do Tartatu – odpowiednik piekła.

                    Obrazy śmierci są ostrzeżeniem, buntem wobec pogwałcenia praw natury. Sama śmierć przedstawiona jest jako igraszka Fortuny. Przykładem tego jest mit o Dedalu i Ikarze. Lekkomyślny Ikar, niepomny ostrzeżeń ojca, unosi się na skrzydłach zbudowanych z piór i wosku zbyt blisko słońca i spada do morza. Jego odważny lot i śmierć symbolizują chęć wzniesienia się wysoko, nawet zbyt wysoko, za cenę śmierci.

                    Śmierć jest często konsekwencją wyboru - Antygona, córka Edypa i siostra Polinejkesa, została postawiona w sytuacji wyboru między dwoma rodzajami śmierci: moralną- życie w hańbie i fizyczną-kara za złamanie nakazu Kreona. Antygona wybiera śmierć, bowiem rozstanie z życiem jest dla niej mniej bolesna niż dalsze życie w pogardzie dla samej siebie.

                    Księga Rodzaju wskazuje pochodzenie śmierci na grzech pierworodny. Według Starego Testamentu śmierć stanowi kres każdego istnienia i tylko Bóg jest nieśmiertelny. Dusze ludzi odchodziły do Szeolu czyli ponurego świata podziemnego. Z Księgi Koheleta pochodzą słowa „Marność nad marnościami i wszystko marność” stanowiące ramy tej księgi. Ta część Starego Testamentu wyraża, że śmierć jest niemożliwą do przekroczenia granicą unicestwiającą wszystkie ludzkie plany. Natomiast w Nowym Testamencie śmierci wiąże się ze zrozumieniem sensu umierania Jezusa jako odkupienia a zarazem zniszczenie grzechu pierworodnego. Zmartwychwstanie Jezusa ukazuje śmierć jako początek nowego życia.

                    W średniowiecznych utworach często występował motyw śmierci, który nawiązywał do męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa. Przykładem takiego utworu jest " Pieśń o Rolandzie". Tekst ten obrazuje, w jaki sposób człowiek powinien godnie umrzeć. Roland walcząc w obronie wiary i króla oraz umierając za ojczyznę ukazał wizerunek doskonałego rycerza. Umiera na pagórku pod sosną, chcąc być bliżej Boga. Przed śmiercią prosi Boga o przebaczenie, wspomina swoją ojczyznę i oddaje się całkowicie Bogu.

                    Inny obraz śmierci bohatera widzimy w utworze " Legenda o świętym Aleksym". Aleksy umiera w samotności i w nędzy. On sam wybrał taki los. Przez prowadzenie życia pełnego oddań, ascezy i silnej modlitwy. Następnym przykładem jest "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią". Śmierć zostaje przedstawiona tu jako kobieta o odrażającej postaci, z rozkładającym się ciałem. Opowiada ona o tym, że wszyscy ludzie wobec śmierci stają się sobie równi niezależnie od pochodzenia, majątku i stanowiska.

                    Średniowiecze ukazuje także miłość a zarazem śmierć pomiędzy Tristanem i Izoldą. Rozpoczęła się ona niezależnie od nich poprzez wypicie miłosnego napoju i jest wyższa nad życie, prawa, religię i honor.

                    We współczesnych czasach wątek śmierci poruszany jest w literaturze i sztuce bardzo często. W życiu codziennym jednak pozostaje on tematem tabu. Dominuje kult młodości i szczęśliwego bytu, ucieka się od zadawania ostatecznych pytań i szukania na nie odpowiedzi. Często sam fakt, że kiedyś umrzemy, bywa dla nas zaskoczeniem, choć na pierwszy rzut oka wydaje się on oczywisty.

                    Współcześnie śmierć jest postrzegana inaczej niż w starożytności i średniowieczu. W dzisiejszych czasach człowiek się jej boi. Dzięki postępom w medycynie stara się przedłużyć życie wszelkimi sposobami. Każdy stara się ukryć swój wiek i uciec od śmierci a zarazem robi wszystko, by oszukać czas. Dużo ludzi kupuje kosmetyki zapobiegające zmarszczkom czy też wygładzające skórę. Niektórzy decydują się na operację plastyczną. Dzięki dzisiejszej medycynie lekarze mogą przedłużyć życie ludziom. Niezależnie od czasu przed śmiercią nikt nigdy nie ucieknie. Prędzej czy później każdego dopadnie.

                    W każdej epoce śmierć jest inna. Była rozkładającym się trupem, szkieletem oraz młodą kobietą. Śmierć przychodziła przychodzi i będzie przychodzić w nieoczekiwany sposób. Mimo że wiele osób zajmowało się śmiercią ciągle nie wiemy co po niej czeka każdego człowieka. Część osób wierzy w formę życia po śmierci. Niektórzy sądzą, że śmierć dostarczy im wieczność, inni twierdzą, że to całkowity koniec wszystkiego.