Biologia - układ narządów ruchu

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU
Bezkręgowce
Pierwotniaki	U pierwotniaków wyróżnia się wyspecjalizowane organelle ruchowe: Wić (flagellum), rzęska (cilia) – identyczne twory pod względem konstrukcji, jednak różniące się ilością, wielkością oraz tym, iż rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli) – co pozwala na skoordynowanie ruchów.    Nibynóżki (pseudopodia) – wykształcone u niektórych zarodziowców, ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie "wypukleń" – co pozwala na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.
Pierścienice	Wspólnymi cechami charakterystycznymi są: podział ciała - część głowowa, tułowiowa       podział na pierścieniowate segmenty nazywane metamerami      wyodrębnienie członów: gębowego (peristomium) oraz przedgębowego (prostomium) z części głowowej kształt ciała: z reguły wydłużony, obły ze spłaszczoną częścią tułowiową
Stawonogi
Skorupiaki	czułki   - antenule          - anteny             odnóża gębowe     - żuwaczki    - szczęki         - szczękonóża           odnóża kroczne          odnóża odwłokowe
Pajęczaki	Jest otwarty. Serce znajduje się w grzbietowej części odwłoka. Naczynia krwionośne pełnią funkcję tętnic, naczynia żylne - żył. Krew jest bezbarwna. To zwój podprzełykowy. Od niego odchodzą 2 pnie nerwowe. Jest on łańcuszkowy, jak u owadów.
Owady	czułki (jedna para)               odnóża gębowe (3 pary)          - żuwaczki            - szczęki (I i II pary)               odnóża kroczne z pazurkami (3 pary)
Mięczaki	W budowie mięczaków można wyróżnić głowę (poza małżami), nogę i wór trzewiowy okryty płaszczem. Mięczaki należą do pierwoustych. Wykazują (poza głowonogami) bruzdkowanie spiralne. Należą do zwierząt dwubocznie symetrycznych, ale wszystkie ślimaki utraciły symetrię w wyniku torsji, czyli obrotu worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 180°. Wiele mięczaków posiada szkielet zewnętrzny. Większość z nich wytwarza muszlę zbudowaną z substancji organicznej: konchioliny i związków wapnia. Muszla pełni rolę ochronną, zwierzę może się w niej schować w razie złych warunków środowiskowych czy niebezpieczeństwa. Poza tym muszla jest miejscem przyczepu mięśni, w tym również mięśni służących do poruszania się. U głowonogów jest skryta pod płaszczem. Głowa wyodrębniona (cefalizacja; poza małżami)
Parzydełkowce	Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi, co odróżnia je od podobnych czasem z wyglądu gąbek. Wyróżnia się 3 postacie parzydełkowców: planula (forma larwalna),polip i meduza. Ich ciało zbudowane jest z dwóch warstw tkanki nabłonkowej: ektoderma (zewnętrzna) i endoderma (wewnętrzna); stąd stosowana czasem dla parzydełkowców nazwa "dwuwarstwowce". Warstwy nabłonkowe rozdzielone są bezpostaciową mezogleą. Warstwa mezoglei u polipa jest cienka i rozłożona równomiernie, meduza charakteryzuje się grubszą warstwą mezoglei. Ciało polipa ma kształt workowaty, natomiast meduzy dzwonkowaty o ścianach zbudowanych z dwóch warstw komórek – warstwy te odpowiadają ektodermie i endodermie gastruli. Wnętrze ciała stanowi jama gastro-waskularna (odpowiednik prajelita), która może tworzyć system kanałów. Do jamy gastralnej prowadzi otwór gębowy, który otoczony jest czułkami (u polipa), natomiast u meduz czułki znajdują się na brzegu dzwonu. Otwór gębowy pełni również funkcje odbytowego. Na brzegach dzwonu zlokalizowane są także ciałka brzeżne (ropalia), w których skład wchodzą proste narządy światłoczułe (oczka) oraz statocysta – prosty narząd równowagi. Statocysta składa się z statolitu (grudki węglanu wapnia) oraz komórek czuciowych z wypustkami komórkowymi. Statolit uciska określone wypustki w zależności od położenia zwierzęcia względem źródła przyciągania ziemskiego, co pozwala meduzie zorientować się w jakiej pozycji względem ziemi płynie i wyregulować swoją pozycję ruchami dzwonu. Podstawowym typem komórek tworzących zarówno ekto-, jak i endodermę są komórki nabłonkowo-mięśniowe oraz komórki interstycjalne. W endodermie występują również komórki gruczołowe, które produkują enzymy trawienne. Natomiast w ektodermie znajdują się komórki parzydełkowe (zawierają w sobie parzydełka, czyli knidocysty) oraz komórki nabłonkowo-nerwowe. Parzydełkowce nie mają układów: krążenia, oddechowego i wydalniczego, a wymiana gazowa i osmoregulacja następuje przez całą powierzchnię ciała.
Szkarłupnie	Ciało szkarłupni od zewnątrz pokrywa orzęsiony nabłonek komórkowy / syncytialny. Pod nim znajduje się tkanka łączna (dermis). Pod nią często jest warstwa mięśni. Od wewnątrz ścianę ciała wyściela orzęsiony nabłonek perytonealny.
Płazińce	Ciało możemy podzielić na przód (bez wyodrębnionej głowy), tył, stronę brzuszną i grzbietową. Pokryte jest ono jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym, u wirków pokryty jest rzęskami, u pasożytów komórki nie są orzęsione i zlewają się w jedną warstwę zwaną syncytium. Pasożyty posiadają dodatkowo pokryty nabłonek oskórkiem, który chroni przed strawieniem przez enzymy gospodarza. Pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie pochodzenia mezodermalnego, u wirków tworzące kilka warstw, u pasożytów mają postać pojedynczych włókienek. Nabłonek oraz mięśnie tworzą wór powłokowo - mięśniowy nadający kształt. Wewnętrzna jama ciała wypełniona jest parenchymą.
Kręgowce
Płazy	W części głowowej znajdują się węzły połączone ze sobą, zlane jak by i pełniące funkcje mózgu. Od tych węzłów odchodzą 3 pary pni nerwowych głównych. Dwa pnie grzbietowe, dwa pnie brzuszne i po jednym pniu bocznym. Wszystkie te pnie połączone są spoidłami, które przypominają jakby drabinkę. Od pni nerwowych odchodzą nerwy unerwiające ciało i narządy wewnętrzne.
Ptaki	Jest zamknięty. Następuje całkowite rozdzielenie krwi tętniczej od żylnej. Serce jest czterodzielne. Prawa połowa serca – krew żylna, ściany cienkie; lewa połowo – krew tętnicza, ściany grube ( zwłaszcza w pierwszej komorze ). Występują zastawki. Z lewej komory serca uchodzi prawy łuk aorty, która kolejnie biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej odchodzą parzyste tętnice głowowe, tętnice ramieniowe do kończyn, trzecia para tętnic piersiowych do klatki piersiowej. Kolejnie aorta rozdziela się na tętnice biodrowe do kończyn i pośladkowe. Wcześniej daje rozgałęzienia do jamy brzusznej. Krew żylna z tylnej części ciała zbiera się w żyle ogonowej, która rozpada się na dwie żyły wrotne nerek. Wcześniej żyła ogonowa oddziela od siebie żyłę ogonową kreskową, która łączy się z nadjelitową tworząc żyłę wrotną wątroby, która wpada do żyły czczej tylnej. Żyły udowe prowadzą krew z nóg. Z nimi łączy się krew z nerek. Powstają w ten sposób parzyste żyły udowe, które łącząc się tworzą żyłę czczą tylną, która uchodzi do prawego przedsionka serca. Do prawego przedsionka serca uchodzi para żył czczych przednich, które powstają z połączenia żył: głowowej, ramieniowej ( obojczykowej ) i piersiowych. ( do prawego przedsionka serca wpadają więc 3 żyły : 2 przednie czcze i 1 tylna czcza ). Z prawego przedsionka krew jest wypychana do prawej komory, a stamtąd do tętnicy płucnej i do płuc w celu wymiany gazowej. Z płuc krew natleniona wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Dwa przedsionki równocześnie wypełniają się krwią i kurczą, wypychają krew. To samo następuje w komorach
Ryby	szkielet ryb jest zbudowany z chrząstki u spodoustych i jesiotrowatych.zaś z kości-u pozostałych grup.Składa się zawsze z czaszki,kręgosłupa i szkieletu płetw.Budowa czaszki jest różnorodna,u spodoustych jest jednolitą puszką chrzęstną,u kostnoszkieletowych składa się z bardzo wielkiej liczby odrębnych kości.Poniżej mózgoczaszki leży kosz skrzelowy zbudowany z łuków skrzelowych-chrzęstnych lub kostnych,odpowiednio do czaszki.Kształt dwóch pierwszych łuków jest inny niż pozostałych:z pierwszego powstały szczęki,drugi-łuk gnykowy-stał się zawieszeniem łączącym łuk szczękowy z mózgoczaszką.Dalsze łuki podtrzymują skrzela.Wewnątrz trzonów kręgów albo między nimi zachowuje się zawsze struna grzbietowa albo w całości (jesiotry, dwudyszne,wymarłe spodouste),albo w postaci niewielkich szczątków.Cechą charakterystycznie odróżniającą ryby od czworonogów jest brak połączenia pasa miednicowego,a przezeń-płetw brzusznych-z kręgosłupem.Rybom nie jest to potrzebne,gdyż te nie służą ani do dźwigania ciężaru ciała swobodnie unoszącego się w wodzie ani do napędu,zaś główny narząd napędowy-płetwa ogonowa-pcha ciało do przodu dzięki bezpośredniemu połączeniu z kręgosłupem.Podobnie charakterystyczne jest połączenie pasa barkowego i płetw piersiowych z czaszką.Nie byłoby ono możliwe dla czworonoga o ruchliwej głowie,szyi i kończynach,Głowa ryb jest związana z tułowiem sztywno i nieruchomo,bez szyi-ze względów hydrodynamicznych, zaś płetwy mają tylko staw barkowy,więc nic nie przeszkadza ich połączeniu z czaszką.Płetwy mogą być krótkie,gdyż oparciem dla nich jest woda,która otacza ciało ryby zewsząd.Płetwy nieparzyste są podparte cienkimi pałeczkami,zwykle kostnymi,zwanymi promieniami,te są zaś osadzone na promieniach podstawowych,tkwiących w ciele.
Ssaki	Serce znajduje się w śródpiersiu za mostkiem w worku osierdziowym. Osłania je nasierdzie, w którym są naczynia krwionośne wieńcowe. Do serca uchodzą żyły. Pomiędzy nimi a przedsionkami są zastawki półksiężycowate. Pomiędzy lewym przedsionkiem, a lewą komorą jest zastawka dwudzielna. Pomiędzy prawym przedsionkiem, a prawą komorą jest zastawka trójdzielna. Pomiędzy komorami, a tętnicami są zastawki półksiężycowate. Z lewej komory serca wybiega 1 łuk aorty z krwią natlenioną. Od aorty odchodzi krótki pień ramieniogłowy i dzieli się na prawą tętnicę podobojczykową, oraz prawą i lewą tętnicę szyjną. Lewa tętnica obojczykowa odchodzi od łuku aorty. Kolejnie łuk aorty biegnie ku tyłowi, za serce jako główna tętnica. Pod kręgosłupem rozgałęzia się do narządów wewnętrznych, a na końcu na dwie tętnice kończyn tylnych. Krew żylna ( odtleniona ) do prawego przedsionka doprowadzana jest żyłą czczą tylną. Do niego uchodzą także 2 żyły czcze przednie. Np. u słoni te 2 żyły czcze są bardzo blisko siebie, ale u większości ssaków żyła czcza prawa zbiera krew z lewej i łączą się tuż przy sercu. Brak jest układu wrotnego nerek, jest tylko wątroby. Czerwone krwinki są bez jąder. Skraca to ich żywotność. U człowieka 100 dni. U wielbłądów są owalne, u pozostałych ssaków okrągłe.
Gady		czaszka gadów jest masywna,zbudowana z wielu kości.w szczekach są osadzone liczne, stożkowate zęby. Klatka piersiowa jest dobrze rozwinięta,zbudowana z długich żeber połączonych mostkiem,co wpływa na sposób wentylacji płuc.W kręgosłupie można wyróżnić 5 odcinków:szyjny,leżący przed klatką piersiową;piersiowy,złożony z kręgów niosących żebra;lędźwiowy;krzyżowy czyli dwa kręgi łączące się z miednicą i wreszcie odcinek ogonowy czyli liczne kręgi ogona.Szkielet kończyn jest zbudowany dokładnie według ogólnego schematu.Węże i niektóre jaszczurki,jak np.nasz padalec,utraciły całkowicie kończyny i pasy kończyn.Węże mają nader specyficzną budowę czaszki.Wszystkie kości górnych szczęk i podniebienia,a także obie połówki żuchwy są połączone ze sobą ruchomo za pomocą mięśni i bardzo rozciągliwych więzadeł.Dzięki temu węże mogą połykać w całości zdobycz wielokrotnie większą od własnej głowy,zaś w trakcie połykania mogą w miarę potrzeby poruszać każdą kością z osobna.

                                                                                                                            

Biologia - układ nerwowy

UKŁAD NERWOWY
Bezkręgowce
Pierwotniaki	Pierwotniaki zdolne są do odbioru bodźców zewnętrznych oraz reagowania na nie. Odbywa się to na zasadzie elektrycznej, dzięki polaryzacji błony komórkowej. Niektóre pierwotniaki wykształciły specyficzne organelle do percepcji wrażeń świetlnych
Pierścienice	Drabinkowy, łańcuszkowy. Na układ ten składa się parzysty zwój nadprzełykowy i parzysty zwój podprzełykowy. Te 4 zwoje połączone są obrączką okołoprzełykową. Po stronie brzusznej od tych węzłów podprzełykowych odchodzą po jednym pniu nerwowym. W każdym segmencie na tych pniach są węzły, od nich odchodzą włókienka nerwowe.
Stawonogi
Skorupiaki	Układ nerwowy jest typu drabinkowego, występuje wyraźna tendencja do zlewania się zwojów i centralizacji.
Pajęczaki	Skoncentrowany, z dwuczęściowym mózgiem; narządy zmysłów dobrze rozwinięte; oczy proste; szczecinki węchowe; na głowotułowiu 4 lub 3 pary paciorkowatych oczu w układzie będącym cechą charakterystyczną rodziny.
Owady	Zbudowany w postaci łańcuszka i podzielony na centralny, obwodowy  i autonomiczny. Składa się z neuronów leżących w węzłach nerwowych połączonych w pnie nerwowe. Neurony dzielimy na ruchowe, czuciowe  i skojarzeniowe).Przedni odcinek centralnego układu to mózg leżący ponad przełykiem. Tworzy on raz ze zwojem podprzełykowym pierścień okołoprzełykowy. Układ ten unerwia płaty wzroku, czułki, labarum, mandibullae, maksillae i labium oraz skrzydła i nogi.Obwodowy system nerwowy tworzy duża liczba nerwów skierowanych do wszystkich narządów. Trzewiowy składa się z układu stomatogastrycznego, ogonowego i nerwu nieparzystego.
Mięczaki	Nerwowy układ ośrodkowy składa się ze zwojów nerwowych połączonych spoidłami.Najsilniej rozwinięte są trzy pary zwojów:głowowe,nożne i trzewiowe
Parzydełkowce	Siatka układu nerwowego stułbi; b – pojedyncze komórki nerwowe; c - sieć nerwowa obelii; 1 – koncentracja komórek układu nerwowych otworu gębowego Jamochłony posiadają najprościej zbudowany układ nerwowy, w postaci rozproszonego splotu komórek nerwowych, poznano u parzydełkowców. Schematycznie można go opisać jako dwie sieci nerwowe, złożone z komórek i krótkich, niezróżnicowanych włókienek. Zarówno w ektodermie jak i endodermie znajdują się wrażliwe na podniety zewnętrzne komórki czuciowe. U podstaw komórek czuciowych przy błonie podstawowej mieszczą się gwieździste komórki nerwowe o długich wypustkach. Łączą się one między sobą, tworząc sieć oplatającą całe ciało zwierzęcia. Sieć ta łączy się z komórkami parzydełkowymi i mięśniowymi stanowiąc układ nerwowy, który przenosi bodźce i uzgadnia czynności życiowe stułbi. Jest to najprostszy układ nerwowy, zwany siateczkowym. Układ taki nazywamy układem rozproszonym, inaczej mówiąc jest to układ nerwowy typu dyfuzyjnego. Charakteryzują go następujące właściwości: sieć nerwowa przewodzi podrażnienia we wszystkich kierunkach; brak podziału na część centralną i obwodową; dowolna wcięta część ciała jest zdolna do samodzielnych odruchów, ponieważ zwiera wszystkie elementy układu. Układ nerwowy u meduzy tworzy podwójny pierścień, biegnący równolegle do kanałów układu pokarmowego. Organy zmysłowe w postaci komórek światło czułych i organów równowagi znajdują się na obwodzie dzwonu. Meduzy odbierają podniety z zewnątrz, a następnie przekazują ja układowi nerwowemu, znajdującemu się na zewnątrz ciała.Rozproszony układ nerwowy możemy uznać za wyjściowy dla układów nerwowych wyżej zorganizowanych zwierząt.
Szkarłupnie	W układzie nerwowym szkarłupni nie występują ośrodki nadrzędne - zwoje. Układ ten składa się z trzech części połączonych siecią komórek:   -  ektoneuralnej    Znajduje się na stronie oralnej i ma znaczenie czuciowe.  –Hiponeuralnej Znajduje się na stronie oralnej pod tkanką łączną. Unerwia ścianę ciała, nóżki ambulakralne i układ krwionośny. Część ta nie występuje u strzykw. –Endoneuralnej Znajduje się na stronie amoralnej w nabłonku perytonealnym. Jej funkcją jest unerwianie mięśni łączących elementy szkieletowe w promieniach ambulakralnych. Narządy zmysłów szkarłupni są słabo wykształcone. Jeżowce posiadają prymitywne oczka i statocysty; rozgwiazdy - tylko oczka; strzykwy - tylko statocysty.
Płazińce	Układ nerwowy płazińców zbudowany jest z części ośrodkowej i obwodowej.Ośrodkowe elementy nerwowe zawiadują reakcjami organizmu stosownie do bodźców odbieranych ze środowiska przez obwodową część układu typowej postaci ośrodkową część układu nerwowego płazińców tworzą dwa zwoje głowowe połączone poprzecznym spoidłem oraz odchodzące od nich ku tyłowi ciała parzyste pnie nerwowe z których najsilniej rozwinięta jest para pni brzusznych.Pozostałe również parzyste pnie są słabiej rozwinięte lub nie występują w ogóle.Pnie nerwowe połączone są poprzecznymi spoidłami, co nadaje układowi nerwowemu budowę drabinkową.Część obwodową stanowią drobne nerwy odchodzące od układu ośrodkowego i unerwiające ciało
Kręgowce
Płazy	W części głowowej znajdują się węzły połączone ze sobą, zlane jak by i pełniące funkcje mózgu. Od tych węzłów odchodzą 3 pary pni nerwowych głównych. Dwa pnie grzbietowe, dwa pnie brzuszne i po jednym pniu bocznym. Wszystkie te pnie połączone są spoidłami, które przypominają jakby drabinkę. Od pni nerwowych odchodzą nerwy unerwiające ciało i narządy wewnętrzne.
Ptaki	Silnie rozwinięte półkule mózgowe duże płaty wzrokowe silnie rozwinięty mózg słabo rozwinięte międzymózgowe zamóżdże charakterystycznie wygięte z mózgu wychodzi 12 par nerwów: układ współczulny – 2 pnie biegnące wzdłuż kręgosłupa przywspółczulny – biegnie wzdłuż kręgosłupa zmysły: ·oko – ma 3 powieki: górną, dolną i migawkową, siatkówka z plamką oczną, gdzie rozmieszczone są czopki, a poza nią są pręciki słuch – zaczątek ucha zewnętrznego, dłuższy kanał słuchowy odgraniczony od ucha środkowego błoną bębenkową ciałka dotykowe – odbierające temperaturę w skórze kubki smakowe – na języku i podniebieniu
Ryby	Zbudowany z 5 odcinków. Ośrodkowy układ nerwowy składa się z MÓZGU i RDZENIA KRĘGOWEGO. Najlepiej rozwinięte odcinki mózgu - śródmózgowie - móżdżek - rdzeń kręgowy Od mózgu odchodzi 10 par nerwów czaszkowych.
Ssaki	Wegetatywny lub autonomiczny układ nerwowy kontroluje i reguluje funkcje narządów wewnętrznych i nie podlega naszej woli.  Składa się z układu - sympatycznego - parasympatycznego Oba te układy działają antagonistycznie. Sympatyczny układ nerwowy ma swoje ośrodki w rogach bocznych substancji szarej piersiowego i lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego. Z ośrodków tych wychodzą neurony przedzwojowe, tworzące synapsy z neuronami zwojów sympatycznych leżących po obu stronach kręgosłupa. Z tych zwojów biegną długie wypustki zazwojowe, kierujące się do zwojów obwodowych albo bezpośrednio do unerwianego narządu. Pobudzenie sympatycznej części układu wegetatywnego daje prawie takie same efekty, jak wydzielanie adrenaliny do krwi w sytuacji stresowej. Parasympatyczny układ nerwowy ma ośrodki zlokalizowane w międzymózgowiu i rdzeniu przedłużonym oraz w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Z ośrodków biegną długie wypustki przedzwojowe, które w pobliżu unerwianego narządu wchodzą do zwoju. Ze zwoju wybiegają krótkie wypustki zazwojowe, unerwiające narządy docelowe. Jak z tego wynika, wegetatywny układ nerwowy różni się od układu somatycznego budową i czynnościami. Jedną z zasadniczych różnic jest to, że w układzie wegetatywnym droga odśrodkowa składa się, z co najmniej dwóch neuronów.
Gady		Kresomózgowie podzielone jest na dwie półkule kora mózgowa dobrze rozwinięta, międzymózgowie małe i słabo rozwinięte,    obecna szyszynka i przysadka, śródmózgowie zawiera ośrodki wzrokowe i słuchowe,  móżdżek nieduży, ale dobrze rozwinięty, rdzeń przedłużony (zamózgowie) posiada esowate wygięcie. U jaszczurek i hatterii występuje narząd ciemieniowy, reagujący na temperaturę i promienie świetlne. Nerwy rdzeniowe tworzą 2 sploty: barkowy i miednicowy. Dobrze rozwinięty jest układ współczulny. Wrażenia węchowe są odbierane przez zakończenia nerwowe znajdujące się w części węchowej jamy nosowo-gardzielowej oraz przez narząd Jacobsona odchodzący od górnej części jamy gębowej. Oczy zaopatrzone są w 3 powieki: górną, dolną i migawkową. U niektórych gadów powieki zrastają się tworząc przezroczysty okular. Akomodacja zachodzi dzięki zmianie kształtu i przesuwaniu się soczewki. Uczestniczy w tym procesie mięsień rzęskowy. W twardówce występują płytki kostne, które tworzą charakterystyczny pierścień. W ciało szkliste wnika tzw. grzebień. Narząd słuchu jaszczurek składa się z ucha wewnętrznego i środkowego, które łączy się z gardzielą przewodami Eustachiusza. W uchu środkowym znajduje się strzemiączko. Ucho to przykryte jest błoną bębenkową. Błędnik błoniasty (ucho wewnętrzne) różnicuje się i tworzy ślimak. U węży nie ma jamy bębenkowej, ale występuje kostka słuchowa.