Biologia - układ oddechowy

UKŁAD ODDECHOWY
Bezkręgowce
Pierwotniaki		Pierwotniaki wolno żyjące oddychają tlenowo, a wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała. Formy pasożytnicze oddychają beztlenowo.
Pierścienice		Wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała. U niektórych wieloszczetów wykształciły się również prymitywne narządy oddechowe - skrzela.
Stawonogi
Skorupiaki		Mniejsze oddychają całą powierzchnią ciała, większe skrzelami lub płucami odwłokowymi.
Pajęczaki		Oddychanie u pajęczaków przebiega w płucotchawkach. Płucotchawki, to narządy oddechowe pajęczaków występujące w postaci wewnętrznych komór, w których wymiana gazowa odbywa się drogą dyfuzji w licznych, silnie ukrwionych przegrodach wewnątrz komór. Powietrze atmosferyczne przedostaje się tam przez otwory zwane przetchlinkami (małymi otworami w ścianie ciała niektórych bezkręgowców, prowadzącymi do płucotchawki)
Owady		Owady oddychają dzięki specjalnym narządom – tchawkom. Tchawki, są systemem kanalików powietrznych występujących u owadów, części pajęczaków oraz u pratchawców, pełniących rolę narządów oddechowych. Rozpoczynają się otworkami zewnętrznymi, zwanymi przetchlinkami, rozgałęziają się wewnątrz ciała w coraz drobniejsze przewody, docierające do wszystkich narządów.
Mięczaki		Ślimaki są skrzelodyszne lub płucodyszne - posiadają skrzela lub nie posiadają płuc a tlen pobierają z mocno unaczynionej jamy płaszczowej.
Parzydełkowce		Oddychają całą powierzchnią ciała.
Szkarłupnie		oddychają całą powierzchnią ciała
Płazińce		Do wymiany gazowej dochodzi bezpośrednio przez powierzchnię ciała. Nie posiadają układu oddechowego. U pasożytów wewnętrznych jak np. tasiemiec podstawowym procesem dostarczającym energii jest oddychanie beztlenowe. Jednak niektóre płazińce oddychają tlenowo np. wirki.
Kręgowce
Płazy		Płazy oddychają za pomocą skrzeli, płuc, skóry oraz nabłonka jamy gębowo - gardzielowej. Dorosłe formy o lądowym trybie życia oddychają głównie płucami. Gatunki wodne i larwy gatunków lądowych oddychają za pomocą skrzeli zewnętrznych lub wewnętrznych. W wyniku ewolucji płazy wykształciły płuca, powstałe z parzystego pęcherza pławnego. Są one proste i workowate. Wentylacja jest prymitywna. Płazy używają jamy gębowej jako pompy, nozdrzy i krtani jako zaworów, a dna jamy gębowej jako tłoku, do wtłaczania powietrza do płuc.
Ptaki		Ptaki są grupą zwierząt, u których pojawia się stała temperatura ciała, a więc - niezależnie od pory roku – poziom przemian energetycznych jest bardzo wysoki. Intensywniej pobierają tlen i wydalają więcej dwutlenku węgla. Płuca ptaków swoją budową prawie odpowiadają płucom ssaków, z tym jednak, że połączone są z kilkoma parami worków powietrznych, których w żadnym razie nie należy porównywać do tych znajdujących się u płazów. Worki powietrzne u ptaków są częściowym magazynem zapasowego powietrza, w którym wskutek braku nabłonka respiracyjnego, nie odbywa się wymiana gazowa. Są to dodatkowe twory związane z lotem. Z worków powietrznych w czasie lotu dostaje się powietrze do płuc i jedynie w tym narządzie następuje wymiana gazowa.
Ryby		Oddychanie u wszystkich ryb odbywa się w skrzelach. Skrzela, to narządy zwierząt wodnych, wewnętrzne lub zewnętrzne, umożliwiające oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie. Występują u niektórych pierścienic, mięczaków, skorupiaków, ryb oraz płazów. Działanie ich uwarunkowane jest stałym przepływem wody. Mają rozmaite kształty, rozgałęzienia bądź pofałdowania, zwiększające powierzchnię wymiany gazowej.
Ssaki		Do dróg i narządów oddechowych ssaków należą nozdrza zewnętrzne, jamy nosowe, nozdrza wewnętrzne, przewód gardzielowy, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Krtań otwiera się do gardzieli głośnią. Wejście do krtani zamknięte jest przez nagłośnię i chrząstki nalewkowe. U niektórych ssaków (np. małpy) tchawicy towarzyszą worki powietrzne, które działają jako rezonatory głosu. W procesie wymiany gazowej obok ruchów żeber bierze udział także przepona. Wszystkie ssaki oddychają tlenem zawartym w powietrzu. W ich budowie można jednak odnaleźć ślady skrzeli, właściwych rybom, będących ich odległymi przodkami. Trąbka słuchowa jest pozostałością szczeliny słuchowej.
Gady	U gadów płuca mają inną budowę niż u płazów. Fałdy są silnie rozwinięte, jama worka coraz bardziej się zmniejsza, aż staje się wąskim oskrzelem. Gady są zwierzętami, u których wymiana gazowa następuje tylko w płucach. Skóra pokryta zrogowaciałym naskórkiem jest nieprzenikliwa dla gazów, niezależnie od tego, czy zwierzę prowadzi lądowy czy wodny tryb życia. Ruchy powodujące wymianę gazową również są inne. Akt ten dokonywany jest przy udziale mocnych skurczów mięśni tułowia, które powodują już nie tłoczenie, lecz ssanie. Skurcze mięśni międzyżebrowych podnoszą żebra, a objętość jamy ciała, w której znajdują się płuca, zwiększa się. Przy rozszerzaniu tej jamy powietrze zostaje wessane do płuc, z w czasie opadania żeber zmniejsza się jama i powietrze zostaje wypędzone na zewnątrz. Wdech i wydech powietrza jest kontrolowany jest przez specjalne ośrodki nerwowe.