Biologia - układ narządów ruchu

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU
Bezkręgowce
Pierwotniaki	U pierwotniaków wyróżnia się wyspecjalizowane organelle ruchowe: Wić (flagellum), rzęska (cilia) – identyczne twory pod względem konstrukcji, jednak różniące się ilością, wielkością oraz tym, iż rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli) – co pozwala na skoordynowanie ruchów.    Nibynóżki (pseudopodia) – wykształcone u niektórych zarodziowców, ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie "wypukleń" – co pozwala na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.
Pierścienice	Wspólnymi cechami charakterystycznymi są: podział ciała - część głowowa, tułowiowa       podział na pierścieniowate segmenty nazywane metamerami      wyodrębnienie członów: gębowego (peristomium) oraz przedgębowego (prostomium) z części głowowej kształt ciała: z reguły wydłużony, obły ze spłaszczoną częścią tułowiową
Stawonogi
Skorupiaki	czułki   - antenule          - anteny             odnóża gębowe     - żuwaczki    - szczęki         - szczękonóża           odnóża kroczne          odnóża odwłokowe
Pajęczaki	Jest otwarty. Serce znajduje się w grzbietowej części odwłoka. Naczynia krwionośne pełnią funkcję tętnic, naczynia żylne - żył. Krew jest bezbarwna. To zwój podprzełykowy. Od niego odchodzą 2 pnie nerwowe. Jest on łańcuszkowy, jak u owadów.
Owady	czułki (jedna para)               odnóża gębowe (3 pary)          - żuwaczki            - szczęki (I i II pary)               odnóża kroczne z pazurkami (3 pary)
Mięczaki	W budowie mięczaków można wyróżnić głowę (poza małżami), nogę i wór trzewiowy okryty płaszczem. Mięczaki należą do pierwoustych. Wykazują (poza głowonogami) bruzdkowanie spiralne. Należą do zwierząt dwubocznie symetrycznych, ale wszystkie ślimaki utraciły symetrię w wyniku torsji, czyli obrotu worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 180°. Wiele mięczaków posiada szkielet zewnętrzny. Większość z nich wytwarza muszlę zbudowaną z substancji organicznej: konchioliny i związków wapnia. Muszla pełni rolę ochronną, zwierzę może się w niej schować w razie złych warunków środowiskowych czy niebezpieczeństwa. Poza tym muszla jest miejscem przyczepu mięśni, w tym również mięśni służących do poruszania się. U głowonogów jest skryta pod płaszczem. Głowa wyodrębniona (cefalizacja; poza małżami)
Parzydełkowce	Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi, co odróżnia je od podobnych czasem z wyglądu gąbek. Wyróżnia się 3 postacie parzydełkowców: planula (forma larwalna),polip i meduza. Ich ciało zbudowane jest z dwóch warstw tkanki nabłonkowej: ektoderma (zewnętrzna) i endoderma (wewnętrzna); stąd stosowana czasem dla parzydełkowców nazwa "dwuwarstwowce". Warstwy nabłonkowe rozdzielone są bezpostaciową mezogleą. Warstwa mezoglei u polipa jest cienka i rozłożona równomiernie, meduza charakteryzuje się grubszą warstwą mezoglei. Ciało polipa ma kształt workowaty, natomiast meduzy dzwonkowaty o ścianach zbudowanych z dwóch warstw komórek – warstwy te odpowiadają ektodermie i endodermie gastruli. Wnętrze ciała stanowi jama gastro-waskularna (odpowiednik prajelita), która może tworzyć system kanałów. Do jamy gastralnej prowadzi otwór gębowy, który otoczony jest czułkami (u polipa), natomiast u meduz czułki znajdują się na brzegu dzwonu. Otwór gębowy pełni również funkcje odbytowego. Na brzegach dzwonu zlokalizowane są także ciałka brzeżne (ropalia), w których skład wchodzą proste narządy światłoczułe (oczka) oraz statocysta – prosty narząd równowagi. Statocysta składa się z statolitu (grudki węglanu wapnia) oraz komórek czuciowych z wypustkami komórkowymi. Statolit uciska określone wypustki w zależności od położenia zwierzęcia względem źródła przyciągania ziemskiego, co pozwala meduzie zorientować się w jakiej pozycji względem ziemi płynie i wyregulować swoją pozycję ruchami dzwonu. Podstawowym typem komórek tworzących zarówno ekto-, jak i endodermę są komórki nabłonkowo-mięśniowe oraz komórki interstycjalne. W endodermie występują również komórki gruczołowe, które produkują enzymy trawienne. Natomiast w ektodermie znajdują się komórki parzydełkowe (zawierają w sobie parzydełka, czyli knidocysty) oraz komórki nabłonkowo-nerwowe. Parzydełkowce nie mają układów: krążenia, oddechowego i wydalniczego, a wymiana gazowa i osmoregulacja następuje przez całą powierzchnię ciała.
Szkarłupnie	Ciało szkarłupni od zewnątrz pokrywa orzęsiony nabłonek komórkowy / syncytialny. Pod nim znajduje się tkanka łączna (dermis). Pod nią często jest warstwa mięśni. Od wewnątrz ścianę ciała wyściela orzęsiony nabłonek perytonealny.
Płazińce	Ciało możemy podzielić na przód (bez wyodrębnionej głowy), tył, stronę brzuszną i grzbietową. Pokryte jest ono jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym, u wirków pokryty jest rzęskami, u pasożytów komórki nie są orzęsione i zlewają się w jedną warstwę zwaną syncytium. Pasożyty posiadają dodatkowo pokryty nabłonek oskórkiem, który chroni przed strawieniem przez enzymy gospodarza. Pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie pochodzenia mezodermalnego, u wirków tworzące kilka warstw, u pasożytów mają postać pojedynczych włókienek. Nabłonek oraz mięśnie tworzą wór powłokowo - mięśniowy nadający kształt. Wewnętrzna jama ciała wypełniona jest parenchymą.
Kręgowce
Płazy	W części głowowej znajdują się węzły połączone ze sobą, zlane jak by i pełniące funkcje mózgu. Od tych węzłów odchodzą 3 pary pni nerwowych głównych. Dwa pnie grzbietowe, dwa pnie brzuszne i po jednym pniu bocznym. Wszystkie te pnie połączone są spoidłami, które przypominają jakby drabinkę. Od pni nerwowych odchodzą nerwy unerwiające ciało i narządy wewnętrzne.
Ptaki	Jest zamknięty. Następuje całkowite rozdzielenie krwi tętniczej od żylnej. Serce jest czterodzielne. Prawa połowa serca – krew żylna, ściany cienkie; lewa połowo – krew tętnicza, ściany grube ( zwłaszcza w pierwszej komorze ). Występują zastawki. Z lewej komory serca uchodzi prawy łuk aorty, która kolejnie biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej odchodzą parzyste tętnice głowowe, tętnice ramieniowe do kończyn, trzecia para tętnic piersiowych do klatki piersiowej. Kolejnie aorta rozdziela się na tętnice biodrowe do kończyn i pośladkowe. Wcześniej daje rozgałęzienia do jamy brzusznej. Krew żylna z tylnej części ciała zbiera się w żyle ogonowej, która rozpada się na dwie żyły wrotne nerek. Wcześniej żyła ogonowa oddziela od siebie żyłę ogonową kreskową, która łączy się z nadjelitową tworząc żyłę wrotną wątroby, która wpada do żyły czczej tylnej. Żyły udowe prowadzą krew z nóg. Z nimi łączy się krew z nerek. Powstają w ten sposób parzyste żyły udowe, które łącząc się tworzą żyłę czczą tylną, która uchodzi do prawego przedsionka serca. Do prawego przedsionka serca uchodzi para żył czczych przednich, które powstają z połączenia żył: głowowej, ramieniowej ( obojczykowej ) i piersiowych. ( do prawego przedsionka serca wpadają więc 3 żyły : 2 przednie czcze i 1 tylna czcza ). Z prawego przedsionka krew jest wypychana do prawej komory, a stamtąd do tętnicy płucnej i do płuc w celu wymiany gazowej. Z płuc krew natleniona wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Dwa przedsionki równocześnie wypełniają się krwią i kurczą, wypychają krew. To samo następuje w komorach
Ryby	szkielet ryb jest zbudowany z chrząstki u spodoustych i jesiotrowatych.zaś z kości-u pozostałych grup.Składa się zawsze z czaszki,kręgosłupa i szkieletu płetw.Budowa czaszki jest różnorodna,u spodoustych jest jednolitą puszką chrzęstną,u kostnoszkieletowych składa się z bardzo wielkiej liczby odrębnych kości.Poniżej mózgoczaszki leży kosz skrzelowy zbudowany z łuków skrzelowych-chrzęstnych lub kostnych,odpowiednio do czaszki.Kształt dwóch pierwszych łuków jest inny niż pozostałych:z pierwszego powstały szczęki,drugi-łuk gnykowy-stał się zawieszeniem łączącym łuk szczękowy z mózgoczaszką.Dalsze łuki podtrzymują skrzela.Wewnątrz trzonów kręgów albo między nimi zachowuje się zawsze struna grzbietowa albo w całości (jesiotry, dwudyszne,wymarłe spodouste),albo w postaci niewielkich szczątków.Cechą charakterystycznie odróżniającą ryby od czworonogów jest brak połączenia pasa miednicowego,a przezeń-płetw brzusznych-z kręgosłupem.Rybom nie jest to potrzebne,gdyż te nie służą ani do dźwigania ciężaru ciała swobodnie unoszącego się w wodzie ani do napędu,zaś główny narząd napędowy-płetwa ogonowa-pcha ciało do przodu dzięki bezpośredniemu połączeniu z kręgosłupem.Podobnie charakterystyczne jest połączenie pasa barkowego i płetw piersiowych z czaszką.Nie byłoby ono możliwe dla czworonoga o ruchliwej głowie,szyi i kończynach,Głowa ryb jest związana z tułowiem sztywno i nieruchomo,bez szyi-ze względów hydrodynamicznych, zaś płetwy mają tylko staw barkowy,więc nic nie przeszkadza ich połączeniu z czaszką.Płetwy mogą być krótkie,gdyż oparciem dla nich jest woda,która otacza ciało ryby zewsząd.Płetwy nieparzyste są podparte cienkimi pałeczkami,zwykle kostnymi,zwanymi promieniami,te są zaś osadzone na promieniach podstawowych,tkwiących w ciele.
Ssaki	Serce znajduje się w śródpiersiu za mostkiem w worku osierdziowym. Osłania je nasierdzie, w którym są naczynia krwionośne wieńcowe. Do serca uchodzą żyły. Pomiędzy nimi a przedsionkami są zastawki półksiężycowate. Pomiędzy lewym przedsionkiem, a lewą komorą jest zastawka dwudzielna. Pomiędzy prawym przedsionkiem, a prawą komorą jest zastawka trójdzielna. Pomiędzy komorami, a tętnicami są zastawki półksiężycowate. Z lewej komory serca wybiega 1 łuk aorty z krwią natlenioną. Od aorty odchodzi krótki pień ramieniogłowy i dzieli się na prawą tętnicę podobojczykową, oraz prawą i lewą tętnicę szyjną. Lewa tętnica obojczykowa odchodzi od łuku aorty. Kolejnie łuk aorty biegnie ku tyłowi, za serce jako główna tętnica. Pod kręgosłupem rozgałęzia się do narządów wewnętrznych, a na końcu na dwie tętnice kończyn tylnych. Krew żylna ( odtleniona ) do prawego przedsionka doprowadzana jest żyłą czczą tylną. Do niego uchodzą także 2 żyły czcze przednie. Np. u słoni te 2 żyły czcze są bardzo blisko siebie, ale u większości ssaków żyła czcza prawa zbiera krew z lewej i łączą się tuż przy sercu. Brak jest układu wrotnego nerek, jest tylko wątroby. Czerwone krwinki są bez jąder. Skraca to ich żywotność. U człowieka 100 dni. U wielbłądów są owalne, u pozostałych ssaków okrągłe.
Gady		czaszka gadów jest masywna,zbudowana z wielu kości.w szczekach są osadzone liczne, stożkowate zęby. Klatka piersiowa jest dobrze rozwinięta,zbudowana z długich żeber połączonych mostkiem,co wpływa na sposób wentylacji płuc.W kręgosłupie można wyróżnić 5 odcinków:szyjny,leżący przed klatką piersiową;piersiowy,złożony z kręgów niosących żebra;lędźwiowy;krzyżowy czyli dwa kręgi łączące się z miednicą i wreszcie odcinek ogonowy czyli liczne kręgi ogona.Szkielet kończyn jest zbudowany dokładnie według ogólnego schematu.Węże i niektóre jaszczurki,jak np.nasz padalec,utraciły całkowicie kończyny i pasy kończyn.Węże mają nader specyficzną budowę czaszki.Wszystkie kości górnych szczęk i podniebienia,a także obie połówki żuchwy są połączone ze sobą ruchomo za pomocą mięśni i bardzo rozciągliwych więzadeł.Dzięki temu węże mogą połykać w całości zdobycz wielokrotnie większą od własnej głowy,zaś w trakcie połykania mogą w miarę potrzeby poruszać każdą kością z osobna.