Biologia - układ ruchu

UKŁAD RUCHU
Bezkręgowce
Pierwotniaki	O nieusztywnionej powierzchni komórki mogą poruszać się ruchem pełzakowatym - przesuwają cytoplazmę i tworzą nibynóżki. Organelle te mają zmienny kształt, a ruch pełzakowaty związany jest ze zmianami gęstości powierzchniowej warstwy cytoplazmy i obecnością określonych włókienek cytoszkieletu. Wiele gatunków P. porusza się za pomocą wici bądź rzęsek. Najczęściej występuje jedna wić, rzadziej dwie lub więcej. Wskutek pracy wici komórka wykonuje kruche okrężne wokół własnej osi i sunie do przodu. Rzęski występują w liczbie dużo większej niż wici. Ruch rzęsek jest skoordynowany, dzięki czemu orzęski sprawnie pływają. Niektóre pierwotniaki nie mają zdolności ruchu. Jeśli błona komórka jest elastyczna i nie zawiera zbyt wielu wzmocnień, możliwy jest ruch amebowaty - czyli pełzanie. Polega to na przelewaniu cytoplazmy i powstawaniu nibynóżek. Pseudopodia nie mają określonego kształtu ani miejsca, gdyż zależą one od ruchu i danego położenia cytoplazmy. Inne pierwotniaki mają zdolność ruchu dzięki wiciom lub rzęskom. Jeśli organizm posiada wici - to występuje zazwyczaj tylko jedna lub dwie - długie. Ruch wici powoduje kręcenie się dookoła swojej osi oraz poruszanie do przodu. Rzęski natomiast tworzą aparat złożony z dużej ich liczby. Możliwa jest tu koordynacja ruchów rzęsek.
Pierścienice	Pierścienice są dwubocznie symetryczne. W rozwoju zarodkowym pojawia się u nich mezoderma, z której powstają trzy wypukłości. Dają one początek strunie grzbietowej(środkowa) oraz celomie W każdym członie ciała powstają podobnie - światło woreczków bocznych staje się wtórną jamą ciała, która powoli wypełnia wnętrze ciała. Woreczki stykają się ze sobą ścianami - w tym miejscu powstaje krezka - na niej trzyma się układ pokarmowy. Na granicy metamerów ściany woreczków tworzą przegrodę międzysegmentalną. Całe wnętrze jamy ciała wypełnia płyn, który nadaje kształt ciału. W nim znajdują się dodatkowo komórki ameboidalne - mające zdolność ruchu.
Stawonogi
Skorupiaki	Czułki (2 pary) - antenule - anteny Odnóża gębowe (6 par) - żuwaczki - szczęki (I i II pary) - szczękonóża (I, II i III pary) Odnóża kroczne (5 par) Odnóża odwłokowe (5-6 par)
Pajęczaki	Zaniknięcie czułek Odnóża gębowe (2 pary) - szczękoczułki - nogogłaszczki Odnóża kroczne z pazurkami (4 pary)
Owady	Czułki (jedna para) Odnóża gębowe (3 pary) - żuwaczki - szczęki (I i II pary) Odnóża kroczne z pazurkami (3 pary)
Mięczaki	W budowie mięczaków można wyróżnić głowę nogę i wór trzewiowy okryty płaszczem. Mięczaki należą do pierwoustych. Wykazują bruzdkowanie spiralne. Należą do zwierząt dwubocznie symetrycznych, ale wszystkie ślimaki utraciły symetrię w wyniku torsji, czyli obrotu worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 180°. Wiele mięczaków posiada szkielet zewnętrzny. Większość z nich wytwarza muszlę zbudowaną z substancji organicznej: konchioliny i związków wapnia. Muszla pełni rolę ochronną, zwierzę może się w niej schować w razie złych warunków środowiskowych czy niebezpieczeństwa. Poza tym muszla jest miejscem przyczepu mięśni, w tym również mięśni służących do poruszania się. U głowonogów jest skryta pod płaszczem.
Parzydełkowce	Polip-formy osiadłe, nie przemieszczają się, ogranicza się do ruchu czułków i zwijania ciała. Meduzy-formy pływające-poruszają się ruchem odrzutowym dzięki skurczom dzwonu. Zaliczane do planktonu
Szkarłupnie	Ciało szkarłupni od zewnątrz pokrywa orzęsiony nabłonek komórkowy. Pod nim znajduje się tkanka łączna. Pod nią często jest warstwa mięśni. Od wewnątrz ścianę ciała wyściela orzęsiony nabłonek perytonealny.
Płazińce	Ciało możemy podzielić na przód, tył, stronę brzuszną i grzbietową. Pokryte jest ono jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym, u wirków pokryty jest rzęskami, u pasożytów komórki nie są orzęsione i zlewają się w jedną warstwę zwaną syncytium. Pasożyty posiadają dodatkowo pokryty nabłonek oskórkiem, który chroni przed strawieniem przez enzymy gospodarza. Pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie pochodzenia mezodermalnego, u wirków tworzące kilka warstw, u pasożytów mają postać pojedynczych włókienek. Nabłonek oraz mięśnie tworzą wór powłokowo - mięśniowy nadający kształt. Wewnętrzna jama ciała wypełniona jest parenchymą.
Kręgowce
Płazy	Składa się ze szkieletu osiowego, szkieletu obręczy i kończyn. A. Czaszka składa się z mózgoczaszki i trzewioczaszki. B. Obręcz barkowa składa się z łopatek, obojczykowi kości kruczych. C. Kończyna tylna składa się z kości udowej, podudzia, kości śródstopia i palców.
Ptaki	Szkielet ptaków składa się z podobnych elementów jak u gadów, czyli miedzy innymi czaszki, kręgosłupa, szkieletu obręczy barkowej i miednicowej oraz kończyn. W związku z przystosowaniem do latania szkielet ptaków charakteryzują: lekkie pneumatyczne, czyli wypełnione powietrzem kości. Podporowe osadzenie kończyn tylnych. Połączenie kości w skrzydle jest takie, że mogą one poruszać się w jednej płaszczyźnie  żebra połączone mostkiem tworzą mocną klatkę piersiową grzebień na mostku ptaków latających jest miejscem przyczepu mięśni poruszających skrzydłami.
Ryby	Składa się ze szkieletu i mięśni. Ryby mogą mieć szkielet chrzęstny, chrzęstno-kostny lub głównie kostny. Składa się ze szkieletu osiowego,  w skład, którego wchodzi czaszka i kręgosłup oraz szkieletu obręczy barkowej, miednicowej i płetw. Czaszka jest połączona nieruchomo z kręgosłupem, składa się  z licznych kości. Dzieli się na części otaczającą mózg-mózgoczaszkę  i część zwaną trzewioczaszką, w której występują miedzy innymi szczęki umożliwiające pobieranie pokarmu. Kręgosłup zbudowany jest z połączonych ruchomo kręgów. Dzieli się na części tułowiową i ogonową. W części tułowiowej kręgosłupa występują żebra. Obręcz barkowa zrośnięta jest z mózgoczaszką, stanowi oparcie dla płetw piersiowych. Obręcz miednicowa składa się z dwóch kości ruchomo połączonych, które nie są zrośnięte z kręgosłupem. Szkielet płetw to chrzęstne lub kostne promienie, na których rozpięte są fałdy skórne.
Ssaki	1. Czaszka.  Zbudowana z małej liczby kości ściśle połączonych szwami. Szwy na starość zanikają. U stekowców i nietoperzy szwów jest brak. Ich kości zrastają się ściśle we wczesnym rozwoju. Puszka mózgowa rozbudowuje się wzwyż, czoło się powiększa, część twarzowa ulega skróceniu, zmniejsza się żuchwa. Kości potyliczne zrastają się w jedną. Są tam 2 kłykcie potyliczne łączące się z atlasem. Kość potyliczna ma otwór potyliczny, przez który przechodzi rdzeń przedłużony. Szczęka dolna składa się z 1 kości zębowej utworzonej z 2 i szczęki górnej utworzonej z 2. Zróżnicowane zęby ułożone są w zębodołach na kości zębowej i międzyszczękowej.  2. Kręgosłup Zbudowany z kręgów płaskich. Pomiędzy nimi są wstawki chrzęstne w kształcie płaskich dysków. U niektórych kopytnych kręgi szyjne są tyłowklęsłe.   Kręgosłup dzieli się na odcinki:   - szyjny: 7 kręgów, u wielorybów i syren zrastają się, pierwszy krąg to dźwigacz tworzący zamkniętą obręcz, ma on 2 zagłębienia, w które wchodzą 2 kłykcie. Kolejny krąg to obrotowy z zębem wchodzącym w krąg pierwszy - piersiowy: 12-15 kręgów kontaktujących się z żebrami, pierwsze mają wyrostki kolczaste. Żebra kontaktują się z kręgami kręgosłupa, tworzą mostek. 12 Par żeber tworzy właściwą klatkę piersiową. Na nią składają się żebra właściwe, rzekome, wolne - lędźwiowy : 2-9 kręgów, najczęściej 5-7 silnie rozwinięte wyrostki poprzeczne - krzyżowy 1-13 kręgów tworzących kość krzyżową sakrum przez zrośnięcie, u dziobaka – 2, u torbaczy – 1 lub 2, u naczelnych – 5 - ogonowy: kręgów różnie dużo, u człowieka 4-5, u łuskowców – 49. Pokryte mięśniami i skórą chronią narządy wydalnicze, u małp pełnią funkcję chwytną. Pierwotny typ kręgosłupa jest poziomy. U człowieka jest pionowy, esowato wygięty. U niektórych zwierząt występuje typ wstępujący. Gdy wydłużone są kończyny tylne to typ zstępujący.    Kręgosłup ma wygięcia:     - w odcinku szyjnym - w odcinku krzyżowym     3. Pas barkowy     Dwie łopatki, 2 kości krucze, 2 obojczyki. U stekowców dobrze rozwinięta kość krucza, u pozostałych osadzona na łopatce i razem z nią tworzy zagłębienie dla kości ramieniowej kończyny przedniej.       4. Pas miednicowy.      Kości łączą się ze sobą: - biodrowe, głęboko osadzona jest panewka – w niej osadzona jest kość udowa - kulszowe - łonowe łączące się poprzez chrząstkę łonową tworzą obręcz. Chrząstka łonowa u ssaków przy udziale hormonów uwalnia się, pęcznieje, rozsuwa kości łonowe i tworzy większy kanał dla rodzącego się organizmu.    5. Kończyny      Typy kończyn: - pływny u ssaków wodnych kończyny tylne wraz z pasem miednicowym zanikły, przednie to płetwy bardzo dobrze rozwinięte - grzebny u ssaków żyjących w ziemi - lotny kończyny przednie to skrzydła, kości są wydłużone, łokciowa prawie zanikła, promieniowa – dobrze rozwinięta, błony miedzy palcami - kroczny u ssaków naziemnych Są 4 sposoby budowy i rodzaje ruchu - stopochodność - półstopochodność - półpalcochodność - palcochodność
Gady		Szkielet gadów ogólny plan budowy ma taki sam jak u płazów. Typowe elementy szkieletu to: czaszka, kręgosłup, szkielet obręczy barkowej  i miednicowej oraz szkielet kończyn.  Czaszka gadów jest silnie skostniała, wydłużona i zbudowana z licznych kości. Dzieli się na mózgoczaszkę i trzewioczaszką.  Mózgoczaszka tworzy puszkę ochraniającą mózg, a kości trzewioczaszki wchodzi szczęka górna i dolna, najczęściej z zębami. Żuchwa z mózgoczaszką połączona jest ruchomo.  Kręgosłup dzieli się na 4 odcinki: szyjny, piersiowo - lędźwiowy z zebrami  i mostkiem, krzyżowy oraz ogonowy. Obręcz barkowa tworzą duże kości krucze, łopatki i cienkie obojczyki Obręcz miednicowa zbudowana jest z 2 kości bezimiennych, które powstały  z połączenia kości biodrowych, łonowych i kulszowych. Kończyna przednia składa się z: kości ramieniowej, dwóch kości przedramienia, kości nadgarstka, śródręcza i kości palców.  Kończyna tylna z kości udowej, dwóch kości podudzia, kości stepu, śródstopia i kości palców.