Biologia - układ pokarmowy

UKŁAD POKARMOWY
Bezkręgowce
Pierwotniaki		obróbka pokarmu prowadząca do przekształcenia go w niskocząsteczkowe związki. Jest to proces złożony obejmujący rozkład mechaniczny i trawienie chemiczne. To pierwsze prowadzi do rozdrobnienia pokarmu, dzięki czemu możliwe jest działanie chemiczne enzymów (tarka-mięczaki, zęby-kręgowce, aparaty gębowe-owady). Trawienie chemiczne dzieli się na symbiotyczne (bakteryjne) i samodzielne. W trawieniu symbiotycznym to bakterie wytwarzają enzymy. Żyją w żołądkach lub jelitach roślinożerców. W trawieniu samodzielnym enzymy produkowane są przez własne komórki organiczne. W pełni rozwinięte trawienie wewnątrzkomórkowe występuje u gąbek, pierwotniaków, jamochłonów, płazińców. Pozostałością takiego procesu trawienia jest u kręgowców fagocytoza w niektórych białych krwinkach.
Pierścienice		Rozpoczyna się otworem gębowym otoczonym szczękami, które nacinają ciało ofiary i ssącymi krew. Kolejnie jest: - Gardziel - Żołądek w którym zachodzi trawienie - Jelito środkowe - odbyt
Stawonogi
Skorupiaki		Kolejne odcinki układu pokarmowego to: otwór gębowy, gardziel, przełyk, żołądek, jelito, odbyt. Żołądek może posiadać cześć żującą oraz trawiącą. Uchodzi do niego gruczoł trzustkowo-wątrobowy
Pajęczaki		Przeważająca większość pajęczaków to formy drapieżne; niektóre z nich nie gardzą też pokarmem roślinnym. Roztocze odżywiają się resztkami organicznymi, samice niektórych gatunków pasożytniczych odżywiają się krwią kręgowców.Układ pokarmowy pajęczaków składa się z: - otworu gębowego - przełyku - żołądka - jelita przedniego - jelita środkowego (wydziela soki trawienne) - jelita tylnego - odbytu (znajdującego się na odwłoku)
Owady		Zaczyna się otworem gębowym a kończy odbytowym, składa się z trzech wyraĽnie odmiennych części: jelita przedniego (stomadaeum), środkowego (mesenteron) oraz tylnego (proctodaeum), w jelicie działają zastawki między przednim a środkowym: wpustowa, między środkowym a tylnym: wypustowa, przed końcowym odcinkiem jelita - odbytowa. Na granicy jelita środkowego otwierają się do jego światła cewki Malpighiego (układ wydalniczy). Owady nie mają wątroby. W jelicie przednim można u wielu owadów wyróżnić gardziel (pharynx), przełyk (oesophagus), którego tylny odcinek stanowi wole (ingluvies) i przedżołądek (proventriculus). Ściana jelita składa się od zewnątrz z dwóch warstw mięśni okrężnych i podłużnych. Od wewnątrz z jednowarstwowego nabłonka z zesklerotyzowanym oskórkiem. Przełykanie pokarmu odbywa się dzięki skoordynowanym ruchom mięśni. Zapoczątkowanie trawienia odbywa się w wolu, dokąd pokarm dostaje się z wydzieliną gruczołów ślinowych, które otwierają się do jamy gębowej. U wielu owadów do wola przenikają enzymy trawienne wytwarzane w jelicie środkowym. Z wola pokarm przechodzi do przedżołądka. Zchitynizowany oskórek umożliwia przeżuwanie i filtrowanie pokarmu. Jelito środkowe jest pozbawione tego oskórka, a pod wyścielającym jego światło nabłonkiem leży warstwa mięśni okrężnych otoczona warstwą mięśni podłużnych. Powierzchnię wewnętrzną jelita środkowego zwiększają fałdy i palczaste wyrostki. Nabłonek jelita środkowego zużywa się i ulega regeneracji. Komórki tego nabłonka wydzielają enzymy trawienne oraz wchłaniają strawione produkty. Jelito tylne wyściela zchitynizowany oskórek. Wchłania on wodę a w jego części końcowej formują się odchody.
Mięczaki		U ślimaków rozpoczyna się otworem gębowym w którym u form drapieżnych występuje gruczoł jadowy. W jamie gębowej występuje język z tarka do zdzierania zmacerowanych części roślin i rozdrabniania ich. Za jamą znajduje się : gardziel, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube, oraz otwór odbytowy.
Parzydełkowce		Parzydełkowce żywią się zawiesiną organiczną i planktonem, ale niektóre gatunki potrafią polować na większe zwierzęta. U tych gatunków występuje specyficzne zjawisko podwójnego trawienia. Pokarm wprowadzony jest do jamy gastralnej, gdzie rozpoczyna się pierwszy etap jego obróbki – trawienie zewnętrzne (zewnątrzkomórkowe) za pomocą enzymów produkowanych przez komórki gruczołowe. Wstępnie nadtrawiony i rozdrobniony pokarm jest potem fagocytowany przez komórki gastrodermy i rozpoczyna się drugi etap – trawienie wewnętrzne (wewnątrzkomórkowe). Niestrawione resztki są usuwane na zewnątrz, z powrotem przez otwór gębowy.
Szkarłupnie
Płazińce		Rozpoczyna się otworem gębowym, położonym po brzusznej stronie ciała, dalej przechodzącym w sporą mięsistą gardziel (może być wynicowana na zewnątrz w postaci rurki czy rękawa), za nią znajduje się proste lub rozgałęzione jelito. Zawsze jednak jest ono ślepo zakończone, bez otworu odbytowego i wszelkie ewentualne niestrawione resztki są usuwane przez otwór gębowy. Otwór odbytowy występuje tylko u niektórych wirków i przywr. Tasiemce nie posiadają układu pokarmowego, ponieważ żyjąc w jelicie są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć całą powierzchnią swego płaskiego ciała.
Kręgowce
Płazy		Rozpoczyna się otworem gębowym, który znajduje się mniej więcej w połowie długości ciała po jego spodniej stronie, czyli po brzusznej stronie . Następnie jest gardziel, która przechodzi w jelito, które skierowane ku tyłowi (2 odcinki) Rozgałęzienia tego jelita są ślepo zakończone. Jego wnętrze jest wysłane nabłonkiem i w komórkach tego nabłonka zachodzi trawienie ( trawienie wewnątrz komórkowe ). Gardziel może się wysuwać na zewnątrz, do gardzieli dochodzą gruczoły ślinowe i jadowe. Gdy ofiara znieruchomieje w tym śluzie, to przy udziale tych gruczołów jest ona dobijana i konsumowana.
Ptaki		Jama gębowa ograniczona szczękami i rogowym dziobem, znajduje się tam długi język, na końcu zaostrzony i pokryty tkanką rogową, która służy do wyciągania owadów i larw z kory ( u dzięcioła ), język może być w postaci rynienki u ptaków pijących nektar kwiatów np. koliber gardziel z uchodzącymi do niej przewodami Eustachiusza z ucha środkowego; długi przełyk rozszerzające się wole, gdzie pokarm jest przetrzymywany i rozmiękczany. U flamingów komórki gruczołowe wola wydzielają ptasie mleczko ( swoim składem przypominające skład mleka ptaków ), służy ono jako pożywienie dla piskląt żołądek gruczołowy – w przedniej części ma ściany cienkie, jest tam dużo gruczołów wydzielających soki trawienne do rozpoczęcia trawienia żujący – gruczoł trący silnie umięśniony, pokryty warstwą rogową o grubości do 1 mm, są tak kamyki, dzięki temu cały pokarm rozmiękczony zostaje zmiażdżony dwunastnica, gdzie zachodzi ostateczne trawienie, uchodzą do niej przewody wątroby i trzustki jelito cienkie, gdzie zachodzi przeniesienie pokarmu do krwi dwa wyrostki ślepej kiszki z bakteriami wspomagającymi trawienie  jelito grube
Ryby		Otwór gębowy, często otoczony wąsikami, zaopatrzony w ruchome szczęki, prowadzi do jamy gębowej. U wielu gatunków (wszystkich drapieżnych i niektórych roślinożernych) wyposażony w liczne zęby. Kształt i układ zębów jest zróżnicowany w zależności od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu, od dużych (żarłaczokształtne), bardzo ostrych ( barrakudy, wargaczowate) do wyspecjalizowanych np. w rozgniataniu twardych skorup (papugoryby). Przebita szczelinami skrzelowymi gardziel przechodzi w przełyk, a ten rozszerza się w żołądek (nie występuje np. u karpiowatych). U ryb nieposiadających wyodrębnionego żołądka trawienie odbywa się w jelicie. Jelita ryb drapieżnych są krótsze niż u roślinożernych. Przy połączeniu żołądka z jelitem położone są wyrostki pyloryczne. Przewody trzustki i wątroby uchodzą do przedniej części jelita cienkiego (dwunastnica). Końcowy odcinek układu pokarmowego tworzy jelito grube i odbyt.
Ssaki		- otwór gębowy ograniczony wargami, stekowce i wieloryby nie posiadają warg, między wargami, policzkami i zębami tworzą się u wielu ssaków ( np. chomiki ), przedsionki ustne tworzące kieszenie policzkowe - jama gębowa znajdująca się za zębami, na jej dnie osadzony jest korzeń – mięsień języka. U ssaków jest on osadzony w tylnej części jamy. Na języku znajdują się kubki smakowe odbierające wrażenia smakowe pokarmu. Do jamy gębowej otwierają się 4 pary gruczołów ślinowych wydzielających ślinę, która składa się z wody i tyaliny – hormonu trawiącego skrobię już w jamie gębowej, zamieniającego ją na dwucukry : sacharozę i laktozę. Jama gębowa kończy się miękkim podniebieniem, które oddziela ją od gardzieli. Na jaj końcu jest mały zwisający języczek. Przy przejściu do gardzieli są migdałki – węzły limfatyczne. Do jamy gębowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, a tuż przy gardzieli przewody Eustachiusza z ucha środkowego ( dzięki nim następuje wyrównanie ciśnienia powietrza w uchu z ciśnieniem powietrza na zewnątrz poprzez jamę ustną ) Uzębienie jest zróżnicowane, zęby osadzone są w zębodołach. Niektóre ssaki np. delfiny są homadontyczne – posiadają zęby niezróżnicowane. Stekowce, syreny, wieloryby fiszbinowe i szczerobki nie mają uzębienia. Siekacze mają dłutowaty kształt i służą do chwytania i odgryzienia pokarmu. Kły są stożkowate i służą ataku i obrony. Przedtrzonowe i trzonowe są w tylnej części, są szerokie, mogą tam być guzki albo rowki i służą do miażdżenia oraz rozcierania. Większość ssaków zmienia żeby 1 raz w życiu z mlecznych na stałe. Zęby przedtrzonowe i trzonowe nie mają poprzedników są ostatecznymi. U gryzoni ( szczury, myszy, zające, króliki ) nie ma wymiany siekaczy. Są one ostateczne i ścierają się. - żołądek znajdują się tam gruczoły wydzielające soki trawienne, jego ściany wydzielają kwas solny. Ssaki mięsożerne mają żołądek mały – jednokomorowy. Ssaki roślinożerne mają żołądek duży – wielokomorowy np. u wielorybów są 3 komory, u przeżuwaczy 4 : żwacz, czepiec, księgi, trawienie. Krowa łapie pokarm. Nie rozciera w pysku tylko połyka. Kolejnie on przechodzi do żwacza i czepca, gdzie następuje częściowe trawienie przez bakterie ze zdolnością rozkładu celulozy ( błonnika ). Pokarm przetrącony przez bakterie wraca do pyska, zostaje rozcierany zębami i mieszany językiem, a następnie połknięty po raz drugi w księgach są soki trawienne powodujące wstępne trawienie białka. Kolejnie w dwunastnicy zachodzi trawienie właściwe. Początkowa część żołądka to wpust, część przy dwunastnicy to odwziernik – wyrzucający pokarm do dwunastnicy. - Dwunastnica, uchodzą do niej przewody dwupłatowej wątroby wydzielającej żółć, która zbiera się w woreczku żółciowym. Ta żółć rozbija duże kule żółciowe ( emulgowane ) na mikroskopijne. U wielorybów i gryzoni woreczek żółciowy nie występuje - Trzustka z kanalikiem, przez który przełykany jest sok trzustkowy z enzymami: - jelito cienkie – usiane w wewnętrznej ścianie olbrzymią ilością kosmyków jelitowych, gdzie następuje wchłanianie drobnych cząstek pokarmowych do krwi. Niestrawione resztki są przesuwane przez mięśnie dalej. Jelito jest różnej długości. U człowieka ma 6 m tworzących 1 kłębek od zewnątrz połączony tkanką tłuszczową. U owcy jest 28x dłuższy od jej ciała, u kota 3x dłuższy - jelito ślepe znajdujące się przy ujściu cienkiego do grubego, różnej długości, wypełnione bakteriami trawiącymi, u człowieka krótkie z wyrostkiem robaczkowym - jelito grube gdzie następuje odciąganie wody, co zapobiega odwodnieniu organizmu i powstawanie kału spowodowane przez bakterie gnilne.
Gady	Układ pokarmowy zaczyna się jamą gębową, wyraźnie odgraniczoną od gardzieli. U żółwi i krokodyli występuje kostne podniebienie oddzielające przewody nosowo-gardzielowe od jamy gębowej. Na dnie jamy gębowej leży język spełniający różne funkcje u różnych gatunków. W jamie gębowej znajdują się też gruczoły; najczęściej występującymi są gruczoły przyżuchwowe, językowe i wargowe, których wydzielina zwilża pokarm. U niektórych gatunków występują gruczoły jadowe. Za gardzielą znajduje się przełyk, prowadzący do wyraźnie wyodrębnionego żołądka. Za żołądkiem mieści się jelito cienkie, którego przedni odcinek –dwunastnica – tworzy charakterystyczną pętlę, w której znajduje się trzustka. Przewód trzustkowy wpada do dwunastnicy w tym samym miejscu co przewód wątrobowy. Wątroba jest płatowata i posiada woreczek żółciowy. Na granicy jelita cienkiego i grubego znajduje się zaczątkowe jelito ślepe. Jelito grube łączy się z kloaką, która dzieli sie na 3 części: część, w której gromadzi się kał; część, do której uchodzą moczowody i przewody płciowe oraz część przechodzącą w ujście kloaki.